|
سىز ھەر كۈنى جاپالىق ئىشلەۋاتقان بۆرىكىڭىزنىڭ ئۈن-تىنسىز ھالدا «خوراپ» كېتىۋاتقانلىقىنى ئويلاپ باقتىڭىزمۇ؟ ئۇ سىز دىققەت قىلمىغان چېغىڭىزدا، بېسىمغا ئۈن-تىنسىز بەرداشلىق بېرىدۇ، ھەتتا سىز ئاندا-ساندا ئېھتىيات قىلمىغان ئەھۋالدىمۇ، ئاللىقاچان «ۋەيران بولۇش» جەريانىنى باشلىۋېتىدۇ. 
ئەمەلىيەتتە، بۆرەك بەدەندىكى «سۇ تازىلىغۇچ»غا ئوخشايدۇ، ئۇ بىزنىڭ بەدىنىمىزدىكى مېتابولىزم كېرەكسىز ماددىلىرىنى ئۈن-تىنسىز تازىلاپ، ئىچكى مۇھىتنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ، قان بېسىمىنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ، ئىچكى ئاجراتمىلارنى تەڭشەشكە قاتنىشىدۇ. لېكىن، ئۇنىڭ قايتا ھاسىل بولۇش ئىقتىدارى يوق، زەخىملەنگەن ھامان ئەسلىگە كېلىشى تەس بولىدۇ. سۈيدۈك قىسىش نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ سۈيدۈك قىسىش كەچۈرمىشى بولىدۇ، بولۇپمۇ خىزمەت بىلەن ئالدىراش بولغاندا ياكى ئۇزۇن ۋاقىت ئاپتوموبىل ھەيدىگەندە، توختاپ قېلىشقا ئېرىنىش ياكى ۋاقتىدا ھاجەتخانا تاپالماسلىق ۋە بارالماسلىق ئەھۋاللىرى كۆرۈلىدۇ. ھالبۇكى، قارىماققا قىلچە زىيىنى يوقتەك كۆرۈنىدىغان بۇ خىل كىچىك ئىش ئەمەلىيەتتە بۆرەككە زور زىيان يەتكۈزىدۇ. سۈيدۈكنىڭ دوۋساقتا تۇرغان ۋاقتى بەك ئۇزۇن بولۇپ كەتسە، باكتېرىيەلەرنىڭ كۆپىيىش پۇرسىتى بولىدۇ. سۈيدۈكنىڭ تەدرىجىي قويۇقلىشىشىغا ئەگىشىپ، باكتېرىيەلەر سۈيدۈك يولى ئارقىلىق تەتۈر يۆنىلىشتە بۆرەككە كىرىپ، سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، ھەتتا بوغماق ئۈچەي ياللۇغىغا ئۆزگىرىپ كېتىدۇ. بۆرەك يۇقۇملىنىش قايتا-قايتا قوزغالغاندىن كېيىن، بۆرەك كىچىك نەيچىلىرىنىڭ ئىقتىدارى زىيانغا ئۇچرىشى، ھەتتا ئاستا خاراكتېرلىك بۆرەك كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بولۇپمۇ بۆرەك ئىقتىدارى بەلگىلىك دەرىجىدە تۆۋەنلەپ كەتكەن كىشىلەرگە نىسبەتەن ئېيتقاندا، سۈيدۈك قىسىش بۆرەكنىڭ يۈكىنى ئېغىرلاشتۇرۇپ، بۆرەك ئىقتىدارىنىڭ چېكىنىشىنى يەنىمۇ تېزلىتىۋېتىشى مۇمكىن. 
بىز تۇرمۇشتا دائىم «بۆرەكنىڭ زەخىملىنىشىنى ئەسلىگە كەلتۈرگىلى بولمايدۇ» دېگەن گەپنى ئاڭلاپ تۇرىمىز، لېكىن نۇرغۇن كىشىلەر بۇ نۇقتىنى ھەقىقىي چۈشەنمەيدۇ. بۆرەك زەخىملەنگەن، بولۇپمۇ ئۇزاق مۇددەت ئاستا خاراكتېرلىك زەخىملەنگەن ھامان، بۆرەك بىرلىكىنىڭ ئىقتىدارىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش تەسكە توختايدۇ. بۆرەك گەرچە بەلگىلىك ۋاكالىتەن قايتۇرۇش ئىقتىدارىغا ئىگە بولسىمۇ، لېكىن زەخىملىنىش مەلۇم دەرىجىگە يەتكەندە، ۋاكالىتەن قايتۇرۇش ئۈنۈم بەرمەي، ئاخىرىدا تەرەققىي قىلىپ ئاستا خاراكتېرلىك بۆرەك كېسىلى ياكى سۈيدۈكتىن زەھەرلىنىش كېسىلىگە گىرىپتار بولۇشى مۇمكىن. باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، بۆرەك تېرىگە ئوخشاش ئۆزلۈكىدىن ئەسلىگە كېلەلمەيدۇ. شۇڭا، بىز چوقۇم ھەر بىر دەقىقىدە بۆرەكنى قوغداش پۇرسىتىنى ئالاھىدە قەدىرلىشىمىز كېرەك. كۈچلۈك تەملىك يېمەك-ئىچمەك ھازىرقى يېمەك-ئىچمەكتە، ئېغىر ماي، ئېغىر تۇز تەركىبلىك يېمەكلىكلەر ئاساسەن دېگۈدەك ھەممە يەردە بار. نۇرغۇن تېز تاماقلار، سىرتتىن بۇيرۇتۇلىدىغان يېمەكلىكلەرنىڭ تەمى ياخشى بولۇپلا قالماي، يەنە كۆپ مىقداردا تۇز ۋە ماي تەركىبى بار. ئەمما، بۆرەكنىڭ «يۈكى» ئۈن-تىنسىز ئاشماقتا. ئاش تۇزى، بولۇپمۇ ناترىي تۇزى بۆرەكتە ماددا ئالماشتۇرىدۇ. ھەر كۈنى زىيادە كۆپ تۇز ئىستېمال قىلغاندا، بۆرەك تېخىمۇ كۆپ ئېنېرگىيە ۋە ۋاقىتقا ئېھتىياجلىق بولۇپ، بۇ ئارتۇق ماددىلارنى چىقىرىپ تاشلايدۇ. 
بۇ خىل زىيادە خىزمەت بۆرەكنىڭ يۈكىنى ئېغىرلاشتۇرۇپلا قالماي، يەنە يۇقىرى قان بېسىمنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، يۇقىرى قان بېسىم بۆرەكنىڭ زەخىملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان مۇھىم ئامىل. 2018-يىلى «ئامېرىكا بۆرەك كېسەللىكلىرى ئىلمىي جەمئىيىتى ژورنىلى» ئېلان قىلغان بىر تۈرلۈك تەتقىقاتتا كۆرسىتىلىشىچە، ئۇزاق مۇددەت تۇزلۇق يېمەكلىكلەرنى كۆپ ئىستېمال قىلىش ئاستا خاراكتېرلىك بۆرەك كېسىلىنىڭ تەرەققىي قىلىشىدىكى مۇھىم ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ئىكەن. بۇ تەتقىقاتتا 5000 غا يېقىن بىمار تەكشۈرۈلگەن بولۇپ، نەتىجىدە تۇز قوبۇل قىلىش مىقدارىنىڭ بۆرەك ئىقتىدارىنىڭ تۆۋەنلەش سۈرئىتى بىلەن ئوڭ تاناسىپ بولغانلىقى بايقالغان. تۇزنىڭ قوبۇل قىلىنىشى بەك يۇقىرى بولۇپ كەتكەندە، بۆرەك كىچىك نەيچىلىرىنىڭ سۈزۈش ئىقتىدارى زىيانغا ئۇچراپ، مېتابولىزم كېرەكسىز ماددىلىرىنى بەدەن سىرتىغا ۋاقتىدا چىقىرىۋېتەلمەي، بۆرەكنىڭ كېسەللىك ئۆزگىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئۇزۇن مۇددەت سۇ ئىچمىسىڭىز دائىم ئۇسسىغاندەك ھېس قىلامسىز؟ نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ مۇشۇنداق ئادىتى بار، ھەتتا بەزى كىشىلەر بىر كۈن ئالدىراش يۈرگەچكە يېتەرلىك سۇ ئىچمەيدۇ. ئەمەلىيەتتە، ئۇزاق مۇددەت سۇ ئىچىش يېتەرلىك بولماسلىق بۆرەكنىڭ ساغلاملىقىغا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۆرەك سۇ تەركىبىگە تايىنىپ مېتابولىزم كېرەكسىز ماددىلىرىنى چىقىرىشنى تاماملايدۇ، بەدەندە سۇ كەمچىل بولغاندا، كېرەكسىز ماددىلار بەدەندە تۇرۇپ قالىدۇ، ھەتتا بۆرەككە تاش چۈشۈش ياكى سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. 
تەتقىقاتلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، ئۇزاق مۇددەت سۇ يېتىشمەسلىك سۈيدۈكنىڭ قويۇلدۇرۇلۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، تاش پەيدا بولۇش خەۋپىنى ئاشۇرۇپلا قالماي، يەنە بۆرەكنىڭ يۈكىنى ئېغىرلاشتۇرۇپ، بۆرەك كىچىك نەيچىسى ۋە بۆرەك كىچىك شارچىلىرىنىڭ زەخىملىنىشىنى تېخىمۇ روشەن كەلتۈرۈپ چىقىرىدىكەن. بولۇپمۇ بۆرەكتە بەلگىلىك مەسىلە بار كىشىلەرگە نىسبەتەن ئېيتقاندا، سۇ كەمچىل بولۇش كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ تېز سۈرئەتتە ئېغىرلىشىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭا، مۇۋاپىق مىقداردا سۇ قوبۇل قىلىشنى ساقلاش ئىنتايىن مۇھىم، سۇ بۆرەكنىڭ مېتابولىزمىنى ساقلاشتىكى مۇھىم ۋاسىتە، يېتەرلىك سۇ بۆرەكنىڭ پاكىزلىقى ۋە ئەسلىگە كېلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈشكە پايدىلىق. 2017-يىلىدىكى «كىلىنىكىلىق بۆرەك كېسەللىكلىرى ئىلمى قەرەللىك ژورنىلى»نىڭ تەتقىقاتىغا ئاساسلانغاندا، ئۇزاق مۇددەت سۇ ئىچىش يېتەرلىك بولمىغان كىشىلەرنىڭ بۆرەك ئىقتىدارىنىڭ چېكىنىش سۈرئىتى ئادەتتىكى كىشىلەرنىڭكىدىن ئىككى ھەسسە تېز بولىدىكەن. بۇ تەتقىقاتتا، قاتناشقۇچىلارنىڭ سۈيدۈكنىڭ چىقىرىلىش مىقدارى بىر قەدەر تۆۋەن بولۇپ، بەدەندىكى مېتابولىزم كېرەكسىز ماددىلىرىنىڭ يىغىلىپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ئەڭ ئاخىرىدا بۆرەكنىڭ زەھەرنى ئۈنۈملۈك چىقىرالماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. 
سۇ تەركىبىنىڭ كەمچىل بولۇشى بۆرەكنىڭ ماددا ئالماشتۇرۇش ئۈنۈمىنى تۆۋەنلىتىپ، توكسىننى چىقىرىش تەس بولۇپ، بۆرەككە تاش چۈشۈش ۋە سۈيدۈكتىن زەھەرلىنىش كېسىلىنىڭ خەتىرىنى ئاشۇرۇۋېتىدۇ. شۇڭا، مۇۋاپىق سۇ ئىچىش مىقدارى ساغلام تۇرمۇشنىڭ كاپالىتى بولۇپلا قالماي، يەنە بۆرەكمۇ ئىنتايىن مۇھىم. تۈنەش ھازىرقى زامان كىشىلىرىنىڭ تۇرمۇش بېسىمى ئېغىر بولۇپ، تۈنەش ئادەتتىكى ئىشقا ئايلىنىپ قالدى. مەيلى ئىسمېنا قوشۇپ ئىشلەش، تىياتىر كۆرۈش ياكى ئالاقە تورىنىڭ قىزىقتۇرۇشى بولسۇن، ھەممىسى بىزنى تۈنەيدىغان غەلىتە چەمبىرەككە پاتۇرۇپ قويغان. لېكىن، تۈنەش بىزنى چارچىتىپلا قالماي، يەنە بۆرەكنىڭ ساغلاملىقىغا ئېغىر تەسىر يەتكۈزىدۇ. بۆرەك تولۇق ئارام ئېلىشقا تېگىشلىك ئەزا، پەقەت بىز كېچىدە چوڭقۇر ئۇخلىغاندىلا، ئاندىن مېتابولىزم كېرەكسىز ماددىلىرىنى چىقىرىپ تاشلاش خىزمىتىنى ئۈنۈملۈك تاماملىيالايدۇ. 2019-يىللىق «خەلقئارا بۆرەك كېسەللىكلىرى ئىلمى ژورنىلى»نىڭ تەتقىقاتىغا ئاساسلانغاندا، ئۇزاق مۇددەت تۈنەش بەدەننىڭ ئومۇمىي ئىممۇنىتېت كۈچىنىڭ تۆۋەنلەپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپلا قالماي، يەنە بۆرەك ئىقتىدارىنىڭ چېكىنىشىنى تېزلىتىدىكەن. تەتقىقاتتا كۆرسىتىلىشىچە، تۈنەش بۆرەكنىڭ ئەسلىگە كېلىش ۋاقتىنى قىسقارتىپ، بۆرەك ھۈجەيرىلىرىنىڭ زەخىملىنىشىنى ئەسلىگە كەلتۈرەلمەيدىكەن، ئۇزاق مۇددەت مۇشۇنداق بولغاندا، بۆرەكنىڭ ئىقتىدارى كۆرۈنەرلىك تۆۋەنلەپ كېتىدىكەن. 
ھازىرقى زامان كىشىلىرىنىڭ دورىغا قالايمىقان تايىنىۋېلىش ئەھۋالى بارغانسېرى ئومۇملاشماقتا، زۇكام بولغاندا ئۆزى دورا سېتىۋالىدۇ، ئاغرىغاندا ئۆزى دورا يەيدۇ، ھەتتا بەزى دائىم كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەرگە نۇرغۇن كىشىلەر ئۆزى دىياگنوز قويىدۇ، ئۆزى دورا ئىشلىتىدۇ. لېكىن، نۇرغۇن دورىلار، بولۇپمۇ رېتسېپسىز دورىلار بۆرەكنى زەھەرلەپ زەخىملەندۈرۈشى مۇمكىن. ئانتىبىيوتىك، ياللۇغ قايتۇرۇش دورىسى قاتارلىق دورىلارنى مۇۋاپىق ئىشلەتمىگەندە، بۆرەكنىڭ زەخىملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى ئېھتىمالغا ناھايىتى يېقىن. دورىنى زىيادە كۆپ ئىستېمال قىلغاندا، بۆرەك ئۇزاق مۇددەت مېتابولىزم بېسىمىدا تۇرىدۇ، ھەتتا دورا خاراكتېرلىك بۆرەكنىڭ زەخىملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. 2016-يىلى «بۆرەك كېسەللىكلىرى ئىلمىي جەمئىيىتى ژورنىلى»نىڭ دوكلاتىدا ئېيتىلىشىچە، دورىنى قالايمىقان ئىشلىتىش جىددىي خاراكتېرلىك بۆرەكنىڭ زەخىملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەبلەرنىڭ بىرى ئىكەن. تەتقىقاتتا بايقىلىشىچە، ئۇزاق مۇددەت ئانتىبىيوتىك دورىلارنى ئىشلىتىش، بولۇپمۇ دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بولمىغان ئەھۋالدا، بۆرەكنىڭ سۈزۈش ئىقتىدارى تېز سۈرئەتتە تۆۋەنلەپ كېتىشى مۇمكىن ئىكەن. دورا بەدەنگە كىرگەندىن كېيىن، جىگەر مېتابولىزمى ئارقىلىق، ئاندىن بۆرەك ئارقىلىق چىقىرىپ تاشلىنىدۇ. بۆرەكنىڭ ئىقتىدارى ئاجىز كىشىلەرگە نىسبەتەن ئېيتقاندا، بۇ جەريان بۆرەكنىڭ يۈكىنى ئېغىرلاشتۇرۇپ، ئىقتىدارىنىڭ يەنىمۇ تۆۋەنلەپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. 
بۆرەكنى قانداق قوغداش كېرەك؟ بۆرەكنى ئۆز ئالدىغا ئەسلىگە كەلتۈرگىلى بولمىغاندىكىن، بالدۇرراق ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشىمىز كېرەك. بۆرەكنى قوغداشنىڭ ئاچقۇچى ساغلام تۇرمۇش ئۇسۇلىنى ساقلاش، يۇقىرىقى ناچار ئادەتلەردىن ساقلىنىش. كونكرېت قىلىپ ئېيتقاندا، تۆۋەندىكى بىر قانچە نۇقتا تېخىمۇ مۇھىم: ۋاقتىدا سىيىش: سۈيدۈك قىسقاندا، ئىمكانقەدەر ۋاقتىدا ھەل قىلىپ، سۈيدۈكنىڭ دوۋساقتا بەك ئۇزۇن تۇرۇپ قېلىشىدىن ساقلىنىپ، باكتېرىيەدىن يۇقۇملىنىش خەۋپىنى ئازايتىش كېرەك. تۇزنىڭ قوبۇل قىلىنىشىنى كونترول قىلىش:ئېغىر تۇز، يۇقىرى مايلىق، يۇقىرى ئاقسىللىق يېمەكلىكلەرنىڭ قوبۇل قىلىنىشىنى ئازايتىپ، بۆرەكنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىپ، يۇقىرى قان بېسىم كەلتۈرۈپ چىقارغان بۆرەكنىڭ زەخىملىنىشىدىن ساقلىنىش كېرەك. مۇۋاپىق مىقداردا سۇ ساقلاش: ھەر كۈنى بەدەن ئېغىرلىقى، ھەرىكەت مىقدارى قاتارلىقلارغا ئاساسەن، مۇۋاپىق مىقداردا سۇ ئىچىپ بەرگەندە، بۆرەكنىڭ بەدەندىكى كېرەكسىز ماددىلارنى چىقىرىپ تاشلاپ، تاش پەيدا بولۇشنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. قائىدىلىك دەم ئېلىش، تۈنەشتىن ساقلىنىش: ھەر كۈنى يەتتە ۋە سەككىز سائەت ئۇخلاشقا كاپالەتلىك قىلىپ، بۆرەكنى تولۇق ئارام ئالدۇرۇپ، ئۇنىڭ نورمال ئىقتىدارىنى ساقلاشقا پايدىلىق.
دورا ئىشلىتىشتىن ئېھتىيات قىلىش: ئامال بار ئۆز ئالدىغا دورا ئىشلىتىشتىن ساقلىنىش كېرەك، بولۇپمۇ بۆرەككە سەزگۈر بولۇشى مۇمكىن بولغان دورىلار. دورا ئىشلەتكەندە، دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسىگە چوقۇم ئەمەل قىلىپ، قالايمىقان ئىشلىتىشتىن ساقلىنىش كېرەك. بۆرەكنىڭ ساغلاملىقى ئىنتايىن مۇھىم، ئۇ بەدىنىمىزنىڭ تۈرلۈك فۇنكسىيەلىرىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۆرەكنى ئاسراشنى كۈندىلىك تۇرمۇشتىن باشلاش، يوشۇرۇن ناچار ئادەتلەرنى تاشلاپ، بۆرەكنىڭ زىيادە خورىشىدىن ساقلىنىش بىزنىڭ ھەقىقىي ساغلاملىق يولىمىز. تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تەڭشەش، مۇۋاپىق يېمەك-ئىچمەك، قائىدىلىك دەم ئېلىش ئارقىلىق، بۆرەكنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىپ، ئۇنىڭ چېكىنىشىنى كېچىكتۈرۈپ، بەدەننىڭ ئۇزاق مۇددەت ساغلام بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلالايمىز.
| 
ۋاقتى: 2025-1-8 21:42:57
ساقلاش